همه چیز درباه ارز فیات؛ از تایخچه تا مقایسه با ارزهای دیجیتال

به زبان ساده، ارز فیات همان پول قانونی است که قدرتش را نه از یک کالای فیزیکی مانند طلا، که از دولت پشتیبانی‌کننده می‌گیرد. در واقع دولت چاپ کننده فیات تعیین می‌کند که ارزش آن چقدر باشد. هر چه قدرت دولت بیشتر باشد، ارزش پول آن نیز بیشتر می‌شود.

بسیاری از کشورهای جهان از ارز فیات برای خرید کالا، دریافت خدمات، سرمایه‌گذاری و پس‌انداز استفاده می‌کنند. ارز فیات در دنیای امروزه جایگزین استاندارد طلا و سایر سازوکارهای مشابه شده است.

تاریخچه ارز فیات

ریشه اولین استفاده از ارز فیات به قرن‌ها پیش در چین بازمی‌گردد. استان سیچوان در قرن یازدهم اقدام به صدور و چاپ پول کاغذی کرد. در ابتدا امکان تعویض پول کاغذی با ابریشم، طلا و نقره وجود داشت. اما سرانجام با به قدرت رسیدن کوبلای خان در قرن سیزدهم سیستم ارز فیات برای نخستین بار در جهان شکل گرفت. بد نیست بدانید که مورخان بر این باورند که استفاده از این سیستم پولی و خرج‌های بیش‌ازاندازه با به وجود آمدن ابر تورم، مقدمات سقوط امپراتوری مغول را فراهم کرد.

پس از چین، پول فیات (Fiat) در قرن هفدهم در اروپا استفاده شد. اسپانیا، سوئد و هلند کشورهایی بودند که از ارز فیات استفاده می‌کردند. این سیستم در سوئد شکست خورد و دولت سرانجام آن را کنار گذاشت و استاندارد نقره را جایگزین کرد. علاوه بر این در دو قرن بعدی فرانسه نو در کانادا، مستعمرات آمریکا و سپس دولت فدرال ایالات‌متحده نیز با استفاده پول‌های فیات تجربیات ناخوشایندی را پشت سر گذاشتند.

در قرن بیستم ایالات‌متحده مجدداً به استفاده از ارز مبتنی بر کالا روی آورد. اما در سال ۱۹۳۳، دولت به کار تبادل پول کاغذی با طلا خاتمه داد تا نهایتاً در سال ۱۹۷۲ زیر نظر ریاست جمهوری نیکسون، ایالات‌متحده استفاده از  استاندارد طلا را به‌طور کامل کنار گذاشت و به سیستم ارزی فیات روی آورد. در نتیجه این اقدام ارز فیات در سراسر جهان استفاده شد.

ارز فیات در برابر استاندارد طلا

سیستم استاندارد طلا تبدیل اسکناس‌های کاغذی به طلا را ممکن می‌کرد. در واقع میزان محدودی طلا پشتوانه تمام پول‌های کاغذی‌ای بود که دولت چاپ می‌کرد. در یک سیستم ارزی مبتنی بر کالا، دولت‌ها و بانک‌ها تنها در صورت داشتن ارزش مساوی از ذخایر طلا می‌توانند اقدام به چاپ پول کنند. این سیستم توانایی دولت در چاپ پول و افزایش ارزش آن‌ها را صرفاً بر اساس عوامل اقتصادی محدود کرده بود.

از سویی دیگر در سازوکار ارز فیات، پول ممکن است هیچ کالایی را به‌عنوان پشتوانه نداشته باشد. با پول فیات، دولت‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم بر ارزش پول خود تأثیر گذاشته و آن را به شرایط اقتصادی گره بزنند. به همین خاطر دست دولت‌ها و بانک‌های مرکزی برای کنترل سیستم ارزی کشور بازتر است. همچنین قدرت پاسخگویی دولت‌ها در بحران بیشتر بوده چراکه ابزارهای مختلف و متنوع‌تری در اختیار دارند.

مدافعان استاندارد طلا معتقدند که یک سیستم ارزی مبتنی بر کالا ثبات بیشتری دارد زیرا پشتیبان آن کالایی فیزیکی و ذاتاً ارزشمند است. اما از سویی دیگر طرفداران ارز فیات قیمت طلا را به‌هیچ‌عنوان باثبات ارزیابی نمی‌کنند. با توجه به همه این صحبت‌ها ارزش هر دو سیستم ارز مبتنی بر کالا و ارز فیات می‌تواند نوسان داشته باشند. اما در سیستم ارز فیات دولت قدرت عمل بیشتری دارد.

نکات مثبت و منفی استفاده از ارز فیات

اقتصاددانان و سایر کارشناسان مالی در حمایت از ارز فیات اتفاق‌نظر نداشته و هرکدام استدلال متفاوتی در این رابطه دارند. اما به‌طورکلی می‌توان نکات مثبت و منفی استفاده از ارز فیات را به نحو زیر ارزیابی کرد.

کمیابی: پول فیات تحت تأثیر مشکل کمیابی کالاهای فیزیکی مانند طلا قرار نمی‌گیرد. با این وجود همین مزیت در شرایطی به نفع سیستم‌های اقتصادی نیست.

هزینه: تولید پول فیات مقرون‌به‌صرفه‌تر از پول مبتنی بر کالا است.

پاسخگویی: ارز فیات به دولت‌ها و بانک‌های مرکزی قدرت عمل بیشتری در پاسخ به بحران‌های اقتصادی می‌دهد.

تجارت بین‌الملل: ارز فیات در کشورهای جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و آن را به ارزی قابل‌قبول برای تجارت بین‌الملل تبدیل کرده است.

تسهیلات و آسودگی: برخلاف طلا، پول فیات به ذخایر فیزیکی متکی نیست که به ذخیره‌سازی، محافظت، نظارت و سایر عوامل پرهزینه احتیاج داشته باشد.

بدون ارزش ذاتی: ارز فیات هیچ ارزش ذاتی ندارد. این اجازه می‌دهد تا دولت‌ها از هیچ پول خلق کنند، که می‌تواند منجر به ابر تورم و نهایتاً فروپاشی اقتصادی بینجامد.

از نظر تاریخی دارای ریسک: از نظر تاریخی سازوکارهای ارز فیاتی به‌طورمعمول منجر به سقوط مالی شده است و این مسئله نشان‌دهنده آن است که این سیستم‌ها چندان هم بی‌خطر نیستند.

ارز فیات در مقابل ارز دیجیتال

ارز فیات و ارز دیجیتال از این منظر که هیچ یک از آن‌ها پشتوانه فیزیکی ندارند وجه اشتراک دارند، اما شباهت این دو ارز در همین‌جا به پایان می‌رسد.

درحالی‌که دولت‌ها و بانک‌های مرکزی ارز فیات را کنترل می‌کنند، ارزهای دیجیتال به خاطر بهره گرفتن از دفتر توزیع‌شده دیجیتال به نام بلاکچین، اساساً غیرمتمرکز هستند.

تفاوت قابل‌توجه دیگر این دو سیستم ارزی، نحوه تولید هر یک از این اشکال پول است. بیت کوین و اکثر ارزهای دیجیتال، میزان کنترل‌شده و محدودی دارد. در مقابل، با توجه به نیازهای اقتصادی یک کشور، بانک‌ها می‌توانند از هیچ پول چاپ کنند.

ارزهای دیجیتال به‌عنوان شکل دیجیتالی از پول، دارای هیچ همتای فیزیکی نبوده و بدون مرز هستند و این مسئله محدودیت معاملات و تراکنش‌های جهان آن‌ها را از بین می‌برد. علاوه بر این، تراکنش‌های ارزهای دیجیتال برگشت‌پذیر نبوده و به خاطر ماهیت ارزهای رمزنگاری ردیابی آن‌ها در مقایسه با سیستم فیات بسیار دشوارتر است.

البته باید توجه کرد که بازار ارزهای دیجیتال در مقایسه با بازارهای سنتی بسیار کوچک‌تر است و بنابراین نوسانات بیشتری دارد. احتمالاً یکی از دلایلی که ارزهای دیجیتال هنوز به‌طور جهانی پذیرفته‌نشده‌اند همین باشد، اما با رشد و بلوغ اقتصاد ارزهای دیجیتال، احتمالاً شاهد کاهش نوسانات قیمتی خواهم بود.

سخن آخر

با توجه به گفته‌ها و تاریخ، آینده هیچ‌یک از این سازوکارهای ارزی به‌هیچ‌عنوان قطعی نیست. ارزهای دیجیتال هنوز راهی طولانی در پیش دارد و به‌طورقطع با مشکلات و چالش‌های بسیاری روبرو خواهد شد. از سویی دیگر تاریخ بارها آسیب‌پذیری ارز فیات را تکرار کرده است. در واقع این دلیل بزرگی است که عده بسیاری را بر آن داشته تا امکان پذیرش سیستم رمز ارزها را برای معاملات مالی و تراکنش‌ها بررسی کنند. 

یکی از اهداف اصلی ایجاد بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال ساخت و معرفی شکل تازه‌ای از پول در شبکه‌ای توزیع‌شده همتا به همتاست. احتمالاً بیت کوین به‌طورکلی برای جایگزینی کل سیستم ارزی فیات ایجاد نشده و بیشتر راه‌حل اقتصادی جایگزین است. بااین‌وجود همچنان دارای این پتانسیل است که سیستم مالی بهتری برای جامعه‌ای بهتر به ارمغان بیاورد.